Wanneer ik in Frederiksoord en Veenhuizen aankom, valt het mij gelijk op: het ziet er anders uit dan welke plek dan ook. Statige bomenlanen en prachtige koloniehuizen, sommigen met opschriften zoals Plichtgevoel en Rustoord. Zij hebben een belangrijk verhaal te vertellen in de Nederlandse geschiedenis en staan sinds 2021 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Welkom bij de Koloniën van Weldadigheid.
In Frederiksoord begon ruim 200 jaar geleden een groot maatschappelijk experiment: de Koloniën van Weldadigheid. Generaal Johannes van den Bosch besloot de armoede in de grote steden van de Randstad te bestrijden en bedacht een revolutionair plan. Hij wilde de armen, bedelaars en landlopers een kans geven om een beter bestaan op te bouwen. Ze kregen een eigen woning en een stukje grond om te bewerken. In het Drentse Frederiksoord werden de eerste koloniehuisjes gebouwd. Hierna volgden plaatsen als Willemsoord en Wilhelminaoord. Dat klinkt allemaal prachtig, maar het was keihard werken voor deze zogeheten paupers. Kortom, een zwaar bestaan. Door middel van arbeid en scholing werden de kolonisten discipline bijgebracht, zodat ze na verloop van tijd van hun eigen onderhoud konden voorzien. Wanneer je in deze omgeving wandelt of fietst dan zie je nog veel van deze geschiedenis: rechte lanen, kleine koloniehuisjes, kerkjes, de oude spoorlijn en Huis Westerbeek – ooit het hoofdkantoor van de Maatschappij van Weldadigheid. Alles ademt hier geschiedenis. Lijkt het je wat om in zo’n authentiek koloniehuisje te wonen? Heel af en toe staat er één te koop voor een hoge prijs.
Wil je meer weten over deze bijzondere geschiedenis? Museum De Proefkolonie, in het hart van de Koloniën van Weldadigheid, brengt dit bijzondere verhaal tot leven met films, documenten en interactieve tentoonstellingen. Het is zelfs mogelijk om informatie in te winnen of je een nazaat bent van een Drentse pauper. Dat zou zomaar kunnen, want er zijn wel een miljoen Nederlanders die afstammen van deze kolonisten. Waaronder ook ikzelf.
Een paar honderd meter verderop liggen de tuinen van Frederiksoord. Ooit waren deze onderdeel van de G.A. van Swieten Tuinbouw- en Bosbouwschool, die hier tussen 1884 en 2005 was gevestigd. Vandaag de dag vind je er fruitbomen, groenteteelt en weelderige bloembedden. Dé plek voor een wandeling! Tip: het tweede weekend van september vindt er het bloemencorso plaats. Een fleurig, vrolijk en gezellig evenement met schitterende praalwagens.
Wanneer je langer dan een dag de sfeer van Frederiksoord wilt beleven, boek een diner en overnachting bij Posten Nordic. Gesitueerd in het voormalige Postkantoor is het hier heerlijk genieten van een Scandinavisch diner. De uit Finland afkomstige chef, Mikael Lindqvist, laat zich inspireren wat het seizoen brengt en verwerkt verse gerechten in verfijnde Nordic gerechten vol karakter en eenvoud. Het stijlvolle hotel met vijf kamers ligt tussen de bomen van het eeuwenoude Sterrebos, waar je ontspannen kunt wandelen. Posten is een plek waar rust, natuur en gastronomie samenkomen en elkaar versterken. Trouwens, Posten betekent postkantoor in het Zweeds, een mooie naam voor het pand dat ooit brieven bracht en nu smaken verbindt.
Ook in het dorp Veenhuizen zijn de sporen van de Koloniën van Weldadigheid tastbaar. Slenterend over eeuwenoude kasseien besef ik dat Veenhuizen nu een wandelparadijs is, maar dat was vroeger wel heel anders. Het was een gevangenisdorp, waar landlopers en boeven achter de tralies verdwenen. Meer dan honderd Rijksmonumenten, van dienstwoningen met spreuken als Orde en Tucht, Opvoeding en Bitter en Zoet, herinneren hieraan. Maar het zijn ook de imposante gebouwen, zoals het statig Klein Soestdijk, ooit het woonhuis van de directeur van de gevangenissen, die het straatbeeld bepalen. Deze monumenten zijn ontworpen door de gerenommeerde architect Willem Cornelis Metzelaar. Dit alles geeft Veenhuizen een heel eigen karakter. Er is tegenwoordig in Veenhuizen nog steeds een gevangenis waar gedetineerden hun straf uitzitten. In het Gevangenismuseum ontdek je verhalen over tucht en heropvoeding, maar ook hoe Veenhuizen tot 1983 een gesloten gevangenisdorp bleef. Ik werd rondgeleid door gids Peter Bos, opgegroeid in Veenhuizen en heeft hij hier jarenlang gewerkt als gevangeniscipier. Hij vertelt met een grote dosis humor alle wetenswaardigheden van dit bijzondere dorp.
In wat ooit de graanmaalderij van Veenhuizen was, is nu de bierbrouwerij Maallust gevestigd. Onder de oude dakspanten staan prachtige koperen ketels. Hierin wordt op ambachtelijke wijze het Maallust bier gebrouwen met klinkende namen als de Armoedzaaier, de Kolonist, De Veldwachter, de Vagebond en de Zware Jongen.
Wanneer ik op het terras zit en geniet van een verfrissend biertje besef ik dat generaal Johannes van den Bosch hier eigenlijk de basis heeft gelegd voor een aantal belangrijke pijlers van onze verzorgingsstaat: gezondheidszorg voor iedereen, schoolplicht voor de kinderen en mensen kansen geven. In die tijd, 200 jaar geleden, was dit zeer revolutionair.
De omgeving van Frederiksoord en Veenhuizen verdient ook aandacht. Drenthe is vooral vermaard om de prachtige Nationale Parken en de vele fietspaden. Maar ook de hunebedden en het indrukwekkende Herinneringscentrum Kamp Westerbork zijn een bezoek waard.
Meer tips van Mirjam? Lees dan ook:
