Het is een ongemakkelijke gewoonte van ons mensen om denkers uit het verleden te verplaatsen naar het heden. We vragen ons af wat Aristoteles zou vinden van de smartphone, of wat Van Gogh zou doen met Instagram. Vaak levert het weinig meer op dan een anekdote. Maar bij Marie Curie ligt dat anders. Zij was geen denker op afstand. Ze stond met haar voeten in de modder van het laboratorium. Haar leven draaide om het verkennen van het onbekende. Niet om erover te filosoferen, maar om het te begrijpen. En dus is de vraag wél interessant: wat zou Marie Curie vinden van ChatGPT?
.png)
Om dat te kunnen beantwoorden, moeten we even terug. Naar Warschau, 1867. Daar werd Maria Skłodowska geboren in een onderdrukt Polen, waar vrouwen niet mochten studeren aan de universiteit. Ze leerde zichzelf scheikunde uit de boeken van haar vader, gaf privéles om geld te verdienen en vertrok uiteindelijk naar Parijs, waar ze haar voornaam franst tot Marie en zich inschreef aan de Sorbonne.
Ze excelleerde. Werd verliefd op Pierre Curie, met wie ze een intens intellectueel partnerschap opbouwde. In 1898 ontdekten ze samen twee nieuwe elementen: polonium (vernoemd naar haar geboorteland) en radium. Jarenlang werkten ze onder primitieve omstandigheden aan het isoleren van die stoffen, met als enige kapitaal hun doorzettingsvermogen en vertrouwen in de wetenschap.
Het leverde haar twee Nobelprijzen op, een medische revolutie, blootstelling aan straling die haar uiteindelijk zou verzwakken.
Maar ze klaagde niet. Ze bleef werken. Voor Curie was wetenschap een publieke zaak.
Stel je voor: een vrouw als Curie, die nachtenlang data ordende met de hand, krijgt toegang tot een model dat teksten kan samenvatten, verbanden kan leggen tussen vakgebieden, en duizenden artikelen in seconden kan doorzoeken.
Zou ze onder de indruk zijn? Zeker. Maar ze zou niet verblind zijn. Ze zou willen begrijpen hoe het werkt. Ze zou het gebruiken als gereedschap, niet als orakel. Een hulp bij haar onderzoek, net zoals haar elektronenmeter dat ooit was.
Want haar werk draaide niet om instrumenten, maar om vragen. En ChatGPT is, bovenal, een machine die je dwingt om betere vragen te stellen.
Wat Curie onderscheidde van veel van haar tijdgenoten, was haar morele kompas. Ze weigerde het patent op radium, omdat ze geloofde dat wetenschappelijke kennis vrij beschikbaar moest zijn.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontwikkelde ze mobiele röntgenwagens – “petites Curies” – waarmee ze het Franse leger hielp bij medische diagnoses aan het front. Ze leidde zelfs vrouwen op tot radiologietechnici, in een tijd waarin de meeste vrouwen nog niet eens stemrecht hadden.
Ze begreep dat technologie nooit neutraal is. Het kan genezen of vernietigen. Verbinden of uitsluiten.
Zou ze zich vandaag zorgen maken over AI? Ja. Niet om de technologie zelf, maar om de manier waarop we ermee omgaan. Wie traint deze modellen? Welke stemmen worden gehoord – en welke weggelaten? Wordt het een tool voor emancipatie, of voor commerciële versmalling?
Wat misschien wel het meest zou resoneren met Curie, is de belofte van toegankelijkheid.
Ze wist wat het betekende om uitgesloten te worden. Geen universiteit mogen betreden omdat je vrouw bent. Geen onderzoeksgeld krijgen omdat je immigrant bent.
En dus zou ze zien hoe AI de toegang tot kennis radicaal kan verbreden. Niet door iedereen tot expert te maken, maar door mensen buiten het formele systeem – zonder academische titel, zonder netwerk, een manier te geven om wél deel te nemen. Iemand verdiept zich in kwantummechanica zonder ooit een universiteit van binnen te hebben gezien. Een ander ontdekt via AI hoe poëzie werkt, of leert een nieuwe taal, simpelweg door vragen te blijven stellen. Met één goed geformuleerde prompt opent zich een wereld die voorheen gesloten leek.
Curie zou dat niet triviaal vinden. Ze zou dat essentieel vinden.
Je hoeft geen laboratoriumjas te dragen om iets van Curie mee te nemen. Haar werk ging niet alleen over atomen. Het ging over houding. Over durven zoeken, ook als je nog niet weet wat je zult vinden.
Als jij vandaag ChatGPT gebruikt: om iets te schrijven, iets te begrijpen, of gewoon uit nieuwsgierigheid, dan sta je in zekere zin in haar traditie.
Niet door te doen alsof AI de nieuwe wetenschap is. Maar door jezelf toe te staan opnieuw leerling te zijn.
Marie Curie geloofde niet in makkelijke antwoorden. Ze geloofde in nauwkeurigheid. In toewijding. In de plicht om kennis ten dienste te stellen van het grotere geheel.
ChatGPT zou voor haar geen bedreiging zijn. Geen wondermiddel ook. Maar een instrument dat je zorgvuldig moet hanteren met kennis van zaken, en moreel besef.
En dat is misschien wel de les die haar tijd ons nog altijd leert: dat technologie pas vooruitgang is, als je weet waarvoor je haar inzet.
