Op 30 november 2021 werd Josephine Baker als eerste zwarte vrouw bijgezet in het Panthéon in Parijs, het Franse mausoleum voor nationale helden. Een eer die haar uitzonderlijke leven weerspiegelt: van straatarm meisje uit St. Louis tot wereldster, verzetsheldin en activiste voor mensenrechten. Haar verhaal leest als een roman, maar was werkelijkheid – en is vandaag relevanter dan ooit.
Josephine Baker werd op 3 juni 1906 geboren als Freda Josephine McDonald in St. Louis, Missouri. Haar jeugd werd getekend door armoede en racisme. Al op jonge leeftijd werkte ze als huishoudhulp en danste ze op straat om geld te verdienen. Haar talent viel op, en op haar 15e sloot ze zich aan bij een vaudeville-gezelschap. In 1923 verhuisde ze naar New York, waar ze optrad in de musical Shuffle Along tijdens de Harlem Renaissance.
In 1925 arriveerde Baker in Parijs, waar ze optrad in La Revue Nègre. Haar sensuele dansstijl en charismatische aanwezigheid maakten haar al snel tot een sensatie. Haar optreden in de Folies Bergère, gekleed in een rokje van rubberen bananen, werd legendarisch en maakte haar tot een symbool van de Jazz Age. Ze werd een van de best betaalde artiesten in Europa, geliefd bij kunstenaars, schrijvers en intellectuelen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog nam Josephine Baker een geheel nieuwe rol op zich: die van spion. In 1939 werd ze gerekruteerd door Jacques Abtey van de Franse inlichtingendienst. Haar bekendheid gaf haar toegang tot diplomatieke kringen waar ze, zonder argwaan te wekken, belangrijke informatie kon verzamelen over de bewegingen van de As-mogendheden.
Ze gebruikte ingenieuze methoden: boodschappen verborgen in haar bladmuziek, notities met onzichtbare inkt op haar handen, en zelfs microfilms in haar ondergoed. Haar tournees naar onder meer Portugal, Marokko en andere Noord-Afrikaanse gebieden vormden dekmantels voor spionagewerk. Vanuit haar kasteel in de Dordogne bood ze onderdak aan verzetsstrijders en Joodse vluchtelingen.
Haar bijdrage aan Operatie Torch, de geallieerde landing in Noord-Afrika, was van cruciaal belang. Voor haar moed werd ze later onderscheiden met de Croix de Guerre, de Médaille de la Résistance en de Légion d'honneur. De CIA beschouwde haar later als een van de meest waardevolle informanten van het Franse verzet.
Na de oorlog zette Baker zich in voor burgerrechten. Ze weigerde op te treden voor gesegregeerde zalen in de VS en sprak tijdens de Mars op Washington in 1963, waar Martin Luther King zijn beroemde "I Have a Dream"-speech hield. Baker was de enige vrouw die die dag het woord voerde. In haar uniform van het Franse leger sprak ze over gelijkheid, vrijheid en menselijke waardigheid.
Baker adopteerde twaalf kinderen van verschillende etnische achtergronden, haar "Rainbow Tribe", om te laten zien dat harmonie tussen rassen mogelijk was. Ze voedde hen op in haar kasteel Les Milandes in Frankrijk, dat ze omvormde tot een centrum voor culturele diversiteit. Hoewel haar opvoedkundige aanpak soms als idealistisch werd bekritiseerd, maakte het diepe indruk op haar tijdgenoten.
Josephine Baker overleed op 12 april 1975 in Parijs. Haar begrafenis werd bijgewoond door duizenden mensen, en ze kreeg militaire eerbetuigingen. In 2021 werd ze symbolisch bijgezet in het Panthéon, als erkenning voor haar bijdragen aan de Franse cultuur en haar strijd voor vrijheid en gelijkheid.
Voor de lezers van Proudies is Josephine Baker meer dan een historische figuur; ze is een inspiratiebron. Haar leven toont de kracht van kunst als middel voor sociale verandering, en haar moedige keuzes blijven een voorbeeld voor wie streeft naar een inclusieve en rechtvaardige samenleving.
Voor wie meer wil weten over Josephine Baker is het boek Agent Josephine: American Beauty, French Hero, British Spy van Damien Lewis een aanrader. Deze recente biografie onthult op basis van nieuwe documenten de volledige reikwijdte van haar werk als spion en heldin.
Josephine Baker's leven blijft een testament van moed, talent en toewijding aan rechtvaardigheid. Haar verhaal is een blijvende inspiratie voor generaties die streven naar een betere wereld.
