Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Icoon: het vrijheidsbeeld

Wat is vrijheid? Is Vrij zijn niet werken? Is Vrij zijn doen wat je wilt? Is Vrij zijn, zijn wie je bent? Of is vrij zijn, zijn zoals je bedoeld bent? Toekomen aan waar het werkelijk om gaat in jouw leven.

Het beeld dit keer is een parodie op het Vrijheidsbeeld in de haven van New York op Liberty Island. Ik weet helaas niet wie deze tekening gemaakt heeft. Ik heb het ooit gevonden op een site van de IKON ‘de andere wereld van zondagmorgen’ uit 2006. 

U kent het Vrijheidsbeeld, neem ik aan. Het stelt de Romeinse godin Libertas voor. In haar rechterhand heft ze een fakkel omhoog om het rijk te verlichten. In haar linkerhand houdt ze een plaquette met de vermelding van de datum in Romeinse cijfers "JULY IV MDCCLXXVI" (4 juli 1776). Haar kroon met zeven punten staat symbool voor de zon, de zeven werelddelen en de zeven zeeën. Dit (Franse) statussymbool, 46 meter hoog, op een sokkel van ruim 50 meter verwelkomde mensen uit de andere wereld. Het standbeeld werd ontworpen door de Franse beeldhouwer Frederic Bartholdi.

In het Vrijheidsbeeld op de tekening zien we tranen. Dat heeft een tegenstrijdigheid in zich. Vrij en verdriet, Vrij én toch het besef van goed en kwaad? Vrijheid bestaat natuurlijk alleen bij het besef van onvrijheid. Of door het besef van het kwaad. Wat maakt de vrijheid aan het wenen? Op dit moment verschijnen er erg veel parodieën van het vrijheidsbeeld. Een wegvluchtend vrijheidsbeeld voor de sfeer die nu in het “land van de vrijheid” is ontstaan. Het iconische beeld krijgt een andere lading. En daarmee zelfs mondiaal. De dreiging wordt voelbaar.

Vrijheid is een woord wat gelinkt is aan bevrijding. Dat geldt voor dit beeld, dat geldt voor zeker de joodse achtergrond waarin de christelijke leer geworteld is, die in Amerika erg belangrijk is. 

Maar hoe ga je om met vrijheid? ‘Vrijheid is leeg als het niet verbonden is met een besef van goed en kwaad’ zegt de filosoof Rob Wijnberg. 

Het is goed om stil te staan bij wat vrijheid eigenlijk is. Omdat we allemaal die onvrijheid kennen en gek genoeg ook nog vaak koesteren. Zoals het vastzitten aan onze (digitale) gewoontes en het eindeloos doorjakkeren, de crisis die ons allen in crisis brengt, het verontrustende van deze tijd met de onnoemelijke tegenstellingen tussen arm en rijk, geluk en verdriet, welvaart en welzijn, gezond en ziek. Maar ook besef van het goede. Het voorjaar waarin alles ontluikt en we de kans krijgen te genieten wat de natuur ons biedt. 

Ik vond een interessante vijftiende-eeuwse rede over de menselijke waardigheid van Giovanni Pico della Mirandola. Daarin laat hij God een verklaring uitspreken aan Adam, de eerste mens. Hij schrijft:

“De natuur van alle schepsels ligt vast en wordt beteugeld binnen door ons voorgeschreven wetten. Jij bent niet aan zulke beperkingen onderworpen. Jij zult voor jezelf je natuur bepalen naar je eigen vrije wil, waaraan ik je heb toevertrouwd…. Ik heb je niet hemels en niet aards, niet sterfelijk en niet onsterfelijk gemaakt, zodat jij als vrij soeverein kunstenaar als het ware je eigen beeldhouwer kunt zijn en jezelf kunt uitbeelden in de vorm die jij verkiest.”

(bron: Jonathan Sachs: Genesis)

Pico’s rede betekende een breuk met de dominante tradities in de middeleeuwen en werd daarmee een humanistisch joods christelijke zienswijze. Met de nadruk op keuze, vrijheid en verantwoordelijkheid. Het was de tijd dat religie, wetenschap en kunsten hand in hand gingen en die bracht mensen als Da Vinci en Michelangelo voort. Kunstenaars die de vrijheid namen en kozen voor een nieuwe vormgeving. Niet beteugeld door wetten. 

Herdenken en gedenken biedt de mogelijkheid stil te staan bij je ware eigen persoon. Soms is dat moeilijk. Maar elke bewuste stilstand en eerlijke blik naar jezelf, soms met tranen in je ogen, biedt de mogelijkheid een nieuw begin te maken. Om de keuzes die je maakte in je leven te beschouwen. En mogelijk andere keuzes te maken. In vrijheid.

Jaap Lensen

‍