Als je een serie maakt over iconische kunstwerken hoort daar natuurlijk ook een icoon bij. Dit keer: De drievuldigheids icoon vVan Andreï Roeblov – ca.1412 Tretjakov-Galerij - Moscou. Jaren geleden mocht ik een training geven in een klooster. Een van de deelnemers bleek een groot liefhebber te zijn van iconen die daar in grote getale hingen. Nu wist ik hoegenaamd niets van iconen en hij heeft me daar een fascinerend inkijkje in gegeven. Sindsdien kijk ik anders naar deze beelden en naar de mensen die deze iconen komen bezoeken.
Want een icoon is iets heel bijzonders. Het begint met het maken van een icoon. Dat is een enorm proces en wordt gezien als een gebed, een gewijde handeling. Allereerst dient de schilder zich innerlijk voor te bereiden. Het gaat niet om creativiteit maar om iets dat al eeuwen wordt gedaan en herhaalt en in die traditie vormt hij de verhalen .
Hij (her)schept in feite volgens een vastgelegde techniek van donker naar licht. Dat gaat gepaard met een groot aantal stappen, te beginnen met de keuze voor het onderwerp. Daarna wordt het hout in de juiste maat gemaakt, meestal lindenhout zonder noesten of kwasten. De binnenmaat wordt gekerfd en daarna wordt het met zuiver linnen gespannen. Dan worden er acht tot tien lagen gesso (een onderverf) aangebracht en kan de schilder beginnen met het schilderij. Het wordt traditioneel afgewerkt met goud. Er zijn icoonschilders die jaren over één icoon doen. Wanneer een icoon klaar is wordt het in een oosters orthodoxe kerk ingewijd en dat is de laatste stap. Aan sommige iconen worden wonderen toegedicht.
De icoon van de monnik Andrei Roeblov is een van de beroemdste iconen ter wereld. Het past in het hoogfeest van de heilige drie-eenheid in de week na Pinksteren, Het gaat over God de vader, Jezus de zoon en de Heilige Geest. Het bijzondere hiervan is dat dit nog nooit zo verbeeld was. In die tijd was het dan ook schokkend en vernieuwend. Vooral ook omdat de kleuren, die pas bij een eeuwen latere restauratie tevoorschijn kwamen, volstrekt uniek zijn. “Roebljovs Drie-eenheid is voor het eerst vermeld in de besluiten van het Stoglav Concilie in 1551. Daarin stelde men vast dat iconen van de Heilige Drie-eenheid voortaan geschilderd moeten worden op de manier van Roebljov. De concilievaders beslisten dus dat de waarde van de icoon ligt in zijn theologie, in de wijze waarop Roebljov het mysterie van de Goddelijke Drie-eenheid in kleuren uitdrukte,.” aldus Dr. Irina Yazykova
Er is geen icoon ter wereld waarover meer onderzocht en gepubliceerd is.
In feite is het een beeld met dubbele betekenis omdat het in eerste instantie verwijst naar de drie bezoekers (worden vaak als engelen gezien) bij Abraham. Daarom wordt deze icoon ook wel de gastvrijheidsicoon genoemd.
De compositie is ingewikkelder dan op het eerste gezicht lijkt en zit vol verborgen symbolen. De drie figuren zijn zo geschilderd dat ze passen in een cirkel, symbool van de volmaaktheid. In deze cirkel zouden dan weer verschillende meetkundige figuren ingepast kunnen worden:
De personen zijn Christus in het midden, God de vader links met een haast doorschijnende mantel en de heilige Geest rechts met de groene mantel. Achter de figuren staatn een boom (eik), een hHuis (van God) en een berg (als symbool voor de grillige levensweg).
Het is onmogelijk om de veelheid aan informatie te beschrijven ofover dit werk samen te vatten. Maar misschien helpt het wel om in het vervolg anders naar iconen te kijken. En naar mensen die de iconen maken en aanbidden omdat ze er veel aan beleven.
