Wij hadden gelezen over de Valcamonica als een van de grootste collecties van prehistorische rotsgravures ter wereld. Na onze vakantie in Umbrië wilde ik daar graag heen. Dat bleek een uiterst verrassende gebeurtenis te zijn. We kwamen in een dorpje dat voor een groot gedeelte bestond uit een soort van grotwoningen. En in dat oude dorpje bleek een heus museum te zijn waar twee dames de scepter voeren. Wij liepen daar rond sluitingstijd maar werden hartelijk binnen genodigd. Vervolgens kregen we met groot enthousiasme informatie over de unieke vallei waar we ons bevonden.
De Italiaanse vallei Valcamonica, in de provincie Brescia, werd beschouwd als een heilige vallei door de bewoners, die door de Romeinen Camuni genoemd werden. Zij trokken hier 10.000- 15.000 jaar geleden rond. De brede vallei strekt zich uit tussen twee indrukwekkende bergketens en is uitgesleten door gletsjers. De vallei is bijna honderd kilometer lang. In de bergen rond die vallei zijn op hoogten tussen de driehonderd en tweeduizend meter meer dan 150.000 rotsgravures gevonden. Het is een werelderfgoed sinds 1979. UNESCO heeft meer dan 140.000 figuren in kaart gebracht; het totale aantal wordt geschat boven de 300.000.
Heilig?
Als je goed kijkt naar deze foto’s zie je bovenin dit bergmassief, de Monte Concarena, in een V-vorm. Tweemaal per jaar tijdens de equinox, in de herfst en de lente, komt de zon op in de tegenoverliggende berg en geeft een opzienbarende schaduw van de berg weer in de lucht. Bij zonsondergang ontstaat er een spectaculaire lichtval, precies in die V-vorm, waardoor de berg ertegenover wordt verlicht. Daarom wordt de vallei heilig genoemd. De V staat voor het vrouwelijke geslacht en de witte berg er tegenover voor de man. “The spirit of the mountain”.
Over de hele lengte van de vallei zijn gravures te vinden. Wetenschappers onderscheiden vier categorieën. Daar hoort onderstaande afbeelding bij. Dit wordt een solar disk genoemd. Ook horen hier labyrint achtige tekeningen bij. De tweede categorie bevat meer verhalen over menselijke activiteiten van de prehistorische mens en dieren.
De volgende categorieën zijn vooral voor archeologen van belang; Stèles, beitelsporen, onregelmatige tekens. De veelheid van de werken in deze kloof is uniek. Van astronautenfiguren tot allerlei dieren en insecten.
et verbazingwekkende is dat dezelfde soorten figuren ook in de rotskunst elders in de wereld voorkomen. Of het nu gaat om de oudste gevonden rotsschilderingen in Sulawesi (53.000 jaar oud), de indianentekeningen op rotsen in Utah, de sporen van de Aboriginals in Australië, of de voorbeelden in Afrika, Europa en Rusland (Siberië), overal duiken vergelijkbare motieven op. Met name de abstracte symbolen (zoals de Solardisk) lijken universeel. Maar ook mensfiguren. De harkachtige tekeningen zoals de linker foto. Op de foto zie je een strijdtoneel en dit is waarschijnlijk van later datum omdat de mensen hier al geavanceerder neergezet zijn.
Een belangrijke vraag is natuurlijk: Wat wordt hier uitgedrukt en waarom?
Over hoe de gravures zijn aangebracht bestaat niet zoveel twijfel. Destemeer onzekerheid is er over de zin en betekenis ervan. Het boek ‘Valcamonica: Valley of Prehistory’ van Auxilio Priuli dat ik kocht, laat uitgebreid zien hoe de verschillende soorten gravures worden geclassificeerd en ingedeeld, waar en op welke hoogte ze zich bevinden. Maar in de conclusie staat dat er honderden studies zijn gedaan naar de betekenis en daarover is weinig consensus. Wel is duidelijk dat sommige gravures bij een necropolis hoorden, anderen bij heilige offerplaatsen. In Amerika bezochten wij de Newspaper Rock. De voornamelijk tekeningen (en enkele gravures) zouden, zoals de titel aangaf, gefunctioneerd hebben als aanwijzingen, richtingwijzers of gevaar duidingen.
Het is fascinerend hoe mensen door beelden en tekeningen boodschappen doorgaven die nu zeker tien millennia later toch iets weergeven wat voor hen in hun leven van belang was. Is dat kunst? Dat hangt natuurlijk van je definitie af, maar het is wel een manifestatie van een poging iets van schoonheid van het complexe leven weer te geven. Het zijn manifestaties van emoties als angst, vreugde, leven en dood. Bedoeld om de goden gunstig te stemmen? Het wordt wel gezien als een gebed. Als een jager op pad ging, maakte hij eerst een tekening in de hoop dat de goden de jacht zouden zegenen. Dat gold dan ook voor andere activiteiten zoals landbouw. Veel tekeningen zijn meer dimensionaal dus er werd overheen getekend. Soms wel negen maal. En er is flink moeite voor gedaan want in het graniet hak je zonder ijzeren beitels niet zo snel. Of het door mannen of vrouwen is gedaan, is minder een vraag. Tegenwoordig denkt men dat door de eeuwen heen zowel kinderen, mannen en vrouwen hieraan gewerkt hebben. Of het pure expressie is? Ja, waarschijnlijk ook. Of het functioneel was? Zeker wel. Bedoeld om bewaard te blijven, gezien de wijze van werken wel, maar voor goden of mensen? En mensen moeten er flink voor klauteren om ze te zien. En het verschilt met grottekeningen die vrijwel allemaal diep in grotten in de aarde te vinden zijn, en die zijn in kleur. Het zijn in ieder geval mysterieuze uitdrukkingen waar onze fantasie door geprikkeld kan worden over een leven van zolang geleden waarvan we geen enkel idee hebben hoe dat eruit heeft gezien. Maar we kunnen er verhalen over vertellen dankzij deze beelden.
