De grootouder als mijlpaal: wat gebeurt er als je opa of oma wordt?

Door

Proudies Redactie

Gepubliceerd op

May 17, 2025

In de wetenschappelijke literatuur zien we dat grote levensveranderingen – zoals trouwen, een eerste kind krijgen of met pensioen gaan – vaak diepgaande impact hebben op hoe mensen zichzelf zien. Grootouderschap is nét iets anders: het is een zogenaamde counter-transition – een verandering die plaatsvindt omdat je kind een kind krijgt. Je wordt dus niet actief ouder, maar je wordt gemaakt tot grootouder. En dat roept vragen op: ben je er klaar voor? Hoe zie je jezelf in deze nieuwe rol? En welke verwachtingen hebben anderen van je?

Een rol vol verwachting en betekenis

Grootouder worden wordt vaak gezien als iets positiefs, zelfs als een bekroning van het ouderschap. Je ziet je familie voortbestaan, krijgt een nieuwe band met een jonge generatie, en hebt de kans om zorg, wijsheid en liefde door te geven. Psychologen noemen dat generativiteit: de drang om bij te dragen aan de volgende generatie. Volgens ontwikkelingspsycholoog Erik Erikson is dat een kernopgave van de volwassen levensfase. Grootouderschap past daar perfect in.

Toch is het beeld niet alleen rooskleurig. Soms botsen de verwachtingen. Wat als je andere ideeën hebt over opvoeding dan je kinderen? Wat als je kleinkind speciale zorg nodig heeft? Of wat als je zelf net dacht eindelijk te kunnen reizen, hobby’s op te pakken of te genieten van je pensioen – en je nu iedere week moet oppassen?

Grootouderschap tussen vreugde en verplichting

In wetenschappelijk onderzoek komt dit spanningsveld vaak terug. Aan de ene kant voelen mensen trots, zingeving en verbondenheid. Aan de andere kant ervaren sommigen ook verlies van vrijheid, rolverwarring of zelfs overbelasting. Dit hangt sterk samen met de mate van betrokkenheid. Incidentele zorg – bijvoorbeeld één dag per week – blijkt in veel studies positief uit te pakken voor het welzijn én de cognitieve gezondheid van grootouders. Maar wanneer grootouders structureel de zorg op zich nemen, soms zelfs volledige opvoeding, kan dat leiden tot stress, vermoeidheid en negatieve gezondheidseffecten.

Twee theorieën uit de literatuur helpen dit te begrijpen:

De Role Enhancement-hypothese stelt dat meerdere rollen (ouder, grootouder, vrijwilliger, partner) betekenis geven en het leven verrijken.
De Role Strain-hypothese waarschuwt juist dat te veel rollen kunnen leiden tot stress en uitputting.

In de praktijk zien we beide kanten terug, afhankelijk van de situatie én van de mate van keuzevrijheid. Want niet iedereen zorgt uit liefde en plezier – soms is er sociale of financiële druk. Uit Brits onderzoek blijkt dat 17% van de grootouders die zorg verlenen dit doen omdat ze het moeilijk vinden om ‘nee’ te zeggen.

Gender, cultuur en veranderende tijden

Interessant is dat grootmoeders en grootvaders de rol verschillend invullen. Vrouwen nemen vaker praktische zorgtaken op zich (eten, school, huiswerk), terwijl mannen vaker spelenderwijs of recreatief betrokken zijn. In sommige landen blijkt grootouderschap zelfs gunstig voor het cognitief functioneren van vrouwen – in andere landen juist van mannen. Het lijkt er dus op dat cultuur en sociale verwachtingen minstens zo bepalend zijn als gender zelf.

Daarbij komt: grootouder zijn anno 2025 is iets anders dan vroeger. Mensen leven langer, blijven langer gezond, en de sociale norm verschuift. Niet iedereen wil opa of oma zijn zoals het ‘vroeger’ hoorde. Sommigen hebben bewust geen kinderen, anderen willen liever reizen of hun eigen koers varen. En dat is oké. We mogen best ruimte maken voor meer nuance in hoe we naar deze rol kijken.

Waarom dit onderwerp ons allemaal aangaat

In een vergrijzende samenleving met dalende geboortecijfers wordt grootouderschap een steeds belangrijker sociaal thema. Het raakt aan zingeving, solidariteit, zorg, en intergenerationele verbinding. Wetenschappelijk onderzoek helpt om die complexe rol beter te begrijpen – maar vooral ook om ruimte te maken voor álle verhalen, van betrokken grootouders tot mensen die ervoor kiezen de rol niet op zich te nemen.

En voor wie zich herkent in de twijfels, vreugde of ambivalentie van het grootouderschap: u bent niet de enige. De rol van grootouder is veelzijdig, persoonlijk, en bovenal – nooit vanzelfsprekend.

Binnenkort nemen we de derde aflevering op van onze podcast Tijd van Leven, waarin we dieper ingaan op dit onderwerp: Wat gebeurt er écht als je grootouder wordt? Blijf luisteren.