Er zijn historische figuren die niet zozeer geboren lijken, maar gebeuren: mensen die niet alleen een oeuvre nalaten, maar een nieuwe manier van kijken, voelen en denken. Johann Wolfgang von Goethe — dichter, staatsman, wetenschapper, denker, onvermoeibaar ondervrager van het leven — behoort tot die uiterst zeldzame categorie. Twee eeuwen na zijn dood wordt hij nog altijd beschouwd als de grootste schrijver uit de Duitse taal. Maar zijn betekenis gaat verder dan literatuur alleen. Goethe is een culturele kracht: iemand die de contouren van een tijdperk tekende en tegelijk de grenzen ervan openbrak.
.png)
Zijn leven speelde zich af in een Europa dat in beweging was: van Verlichting naar Romantiek, van hofcultuur naar burgerlijke moderniteit, van geloof in de rede naar een dieper besef van innerlijk leven. Goethe stond precies in dat kantelpunt en maakte er een bron van creativiteit van. Wat hem zo bijzonder maakt, is niet één meesterwerk of één gedachte, maar zijn bijna onuitputtelijke nieuwsgierigheid. Voor Goethe was het leven een experiment zonder eindpunt, een serie vragen waarop geen definitieve antwoorden mogelijk waren, maar die je toch keer op keer moest stellen.
Het is verleidelijk om Goethe te reduceren tot Faust, die monumentale tragedie waar hij meer dan zestig jaar aan werkte. Maar zijn creativiteit was te breed voor één verhaal. Hij schreef romans die generaties lezers gevormd hebben (Werther, Wilhelm Meister), gedichten die de gevoelswereld van het Duitse taalgebied hebben verruimd, toneelstukken die de Weimarer Klassik bepaalden.
En toch was hij nooit tevreden met alleen woorden. In Weimar vervulde hij bestuurlijke functies die weinig dichterlijks hebben: verantwoordelijk voor mijnbouw, infrastructuur, financiën. Maar precies die gecombineerde wereld van kunst én bestuur maakte hem uniek. Goethe zag kunst niet als iets afgescheidens, maar als onderdeel van een groter geheel waarin natuur, politiek, wetenschap en persoonlijke ontwikkeling voortdurend op elkaar inwerken.
Zijn kleurentheorie, inmiddels wetenschappelijk achterhaald, was voor hem geen mislukking maar een poging om te begrijpen hoe waarneming werkt: menselijk, subjectief, altijd in beweging. Zijn botanische studies getuigen van een levenslange fascinatie voor groei: van planten, maar ook van ideeën en mensen.
Wat Goethe zo opvallend actueel maakt, is zijn vorm van levenskunst, niet als vrijblijvende zelfhulp, maar als serieuze, soms radicale zelfondervraging. Wat betekent het om goed te leven? Hoe behoud je innerlijke vrijheid binnen verplichtingen en verwachtingen? Hoe verzoen je jeugdige idealen met volwassen verantwoordelijkheden? Hoe leef je met je eigen tegenstrijdigheden?
Die vragen zijn het onderliggende weefsel van al zijn werk. Of hij nu schreef over liefde en wanhoop in Werther, over persoonlijke ontwikkeling in Wilhelm Meister, of over menselijke ambitie in Faust — Goethe koos nooit de weg van het simpele antwoord. Hij durfde zijn eigen ontwikkeling zichtbaar te laten zijn: de jonge, vurige Goethe; de gedisciplineerde staatsman; de oudere denker die met lichtvoetigheid op zijn eigen leven terugkeek.
Voor lezers van Proudies - mensen die met nieuwsgierigheid en ervaring aan een nieuwe levensfase beginnen - heeft Goethe vandaag een onverwachte actualiteit. Hij werd niet groot door stil te vallen, maar door zichzelf voortdurend opnieuw vorm te geven. Zijn latere werk is vaak zijn meest heldere, meest serene. Zijn autobiografie Dichtung und Wahrheit ademt een warm besef dat het leven niet smaller wordt met de jaren, maar dieper. Tot op hoge leeftijd begon hij nieuwe projecten, reisde hij door Italië en werkte hij aan Faust II, dat velen zien als een testament van geestelijke vrijheid.
Goethe laat zien dat ouder worden niet betekent dat het leven zich vernauwt, maar dat er meer kamers opengaan. Hij bewijst dat nieuwsgierigheid niet afneemt maar rijpt. Dat wijsheid voortkomt uit het aandurven om opnieuw te beginnen, opnieuw te kijken, opnieuw te leren.
Waarom Goethe? Omdat hij ons eraan herinnert dat een leven geen rechte lijn is maar een landschap. Dat een mens vele keren kan veranderen zonder zichzelf te verliezen. Dat denken en voelen, kunst en wetenschap, werk en persoonlijk leven geen gescheiden werelden zijn, tenzij we ze zelf zo indelen.
En vooral: omdat hij ons uitnodigt om het leven niet alleen te leven, maar te bevragen. Niet uit plicht, maar uit vreugde. Misschien is dat Goethe’s grootste inzicht: nieuwsgierigheid is een morele deugd. Elk moment een kans om opnieuw te kijken, naar de natuur, de samenleving, de liefde, onszelf.
In een tijd waarin we vaak moeten kiezen, specialiseren, definiëren, biedt Goethe een radicaal andere gedachte: een mens is nooit af. Een leven is een kunstwerk in wording.
