Over innerlijke aapjes, paniekmonsters en de kunst van het beginnen Stelt u dingen weleens uit? Misschien het starten met een boek dat al maanden op uw nachtkastje ligt. Of het bellen van die ene vriendin, het afmaken van een schilderij, of het plannen van een reis die u altijd al wilde maken. U bent niet alleen. Uitstelgedrag – of zoals de Engelsen het noemen: procrastination – is een universeel fenomeen, waar jong én oud zich in kunnen herkennen.
.png)
In een briljant essay uit 2013, Why Procrastinators Procrastinate, beschrijft schrijver en blogger Tim Urban op geestige en pijnlijke wijze waarom we uitstellen wat we eigenlijk graag willen doen. Zijn verklaring is zowel hilarisch als onthullend, en biedt een verrassend psychologisch inzicht in onze dagelijkse beslissingen – of beter gezegd: het gebrek daaraan.
In een briljant essay uit 2013, Why Procrastinators Procrastinate, beschrijft schrijver en blogger Tim Urban op geestige en pijnlijke wijze waarom we uitstellen wat we eigenlijk graag willen doen. Zijn verklaring is zowel hilarisch als onthullend, en biedt een verrassend psychologisch inzicht in onze dagelijkse beslissingen – of beter gezegd: het gebrek daaraan.
Volgens Urban bestaat het brein van de meeste mensen uit een Rationele Beslissingsnemer. Deze maakt logische afwegingen: “Laten we vandaag beginnen aan dat project, dan hebben we morgen tijd over.” Simpel, toch?
Maar bij de échte uitsteller – de klassieke procrastinator – wordt deze Rationele Beslissingsnemer in zijn werkzaamheden gehinderd door een bijzonder huisdier: het Instant Gratification Monkey. Dit aapje is dol op direct plezier, afleiding en gemak. Hij houdt niet van plannen, doelen of discipline. Liever scrollt hij nog even op zijn telefoon, kijkt een derde aflevering van die serie, of verdiept zich urenlang in de vraag of een tijger sterker is dan een leeuw (spoiler: de tijger wint).
De Rationele Beslissingsnemer probeert in te grijpen, maar weet niet hoe hij een aap moet opvoeden. Het resultaat? Een leven dat zich vaak afspeelt in een plaats die Urban de Dark Playground noemt.
De Dark Playground is die vreemde ruimte waarin we zogenaamd “vrije tijd” hebben, maar waarin niets echt bevredigend is. Een kopje koffie drinken, wat rondklikken op internet, een beetje tuinieren misschien – allemaal activiteiten die normaal gesproken ontspannend zijn. Maar hier voelen ze leeg. Waarom? Omdat ze worden gedaan op een moment dat we eigenlijk iets anders, belangrijkers, hadden moeten doen.
De lucht in deze speeltuin is zwaar van schuldgevoel, angst en zelfverwijt. Er is geen werk verzet, maar ook geen echte rust. Alleen de aap is blij.
Toch gebeurt het soms dat zelfs de grootste uitsteller ineens in actie komt. Hoe kan dat? Urban introduceert een derde figuur in zijn denkbeeldige breinmodel: het Panic Monster. Deze sluimert lange tijd, maar schiet wakker zodra er een echte deadline nadert, of als er risico’s zijn op afgang, verlies of publieke vernedering.
Plotseling krijgt de Rationele Beslissingsnemer weer controle. Het aapje vlucht de boom in en we werken de klok rond. Het rapport wordt af, de presentatie voorbereid, het huis opgeruimd voor het bezoek. En dat allemaal in één nacht.
Voor sommige uitstellers is dit systeem werkbaar. Ze leven van paniekmoment naar paniekmoment. Maar, zo waarschuwt Urban: dit is geen gezonde manier van leven.
Want hoewel het werk uiteindelijk vaak gedaan wordt, blijft er veel liggen. En dan vooral de dingen die ons echt vreugde en vervulling geven: het starten van dat fotoproject, de tuin opnieuw ontwerpen, piano leren spelen, vrijwilligerswerk doen, of een nieuw hoofdstuk in het leven beginnen.
De Panic Monster komt niet in actie voor deze wil-dingen. Er zijn geen strakke deadlines, geen sociale druk. Alleen verlangen – en een aapje dat roept: “Later!”
En zo gebeurt het dat we uiteindelijk vooral de dingen doen die moeten, en te weinig toekomen aan wat we willen. Urban noemt dit een tragische vorm van zelfondermijning. We houden onszelf klein, blijven hangen in middelmatigheid, en voelen op de achtergrond dat er méér in ons zit.
Urban biedt geen strakke oplossing. Hij is zelf notoir uitsteller. Maar zijn verhaal geeft wél taal en inzicht.
Het helpt als je doorhebt wanneer het aapje aan het stuur zit. Als je herkent dat de Dark Playground geen plek is om te blijven hangen. En als je beseft dat de dingen die je het liefst wilt, vaak geen deadline hebben — en dus jouw eigen moed nodig hebben om ze te starten.
Kleine stapjes helpen. Vanochtend een kwartier aan je foto’s werken. Die ene vriendin nu gewoon bellen. Een reisfolder bestellen. Niet wachten op paniek, maar jezelf zachtjes duwtjes geven.
Misschien wilde je al jaren een kookcursus volgen. Of wilde je beginnen met schrijven, zingen, schilderen. Misschien lonkt dat huisje in Umbrië of dat weekend naar de Veluwe.
Je hoeft niet alles vandaag te doen. Maar je kunt wél vandaag beginnen. Een half uurtje. Een eerste stap. En wie weet: misschien laat het aapje zich dan even rustig aaien.
Wat Tim Urban zo meesterlijk doet, is het geven van een taal voor iets wat velen voelen maar moeilijk kunnen benoemen. Zijn metafoor van het aapje en het paniekmonster is tegelijk geestig en pijnlijk raak.
Voor veel 60-plussers kan zijn verhaal bijzonder herkenbaar zijn. U heeft tijd – misschien zelfs voor het eerst in lange tijd – maar toch lukt het niet altijd om te doen wat u belangrijk vindt. U weet wat u wilt, maar het komt er niet van. Waarom? Omdat uitstelgedrag niets te maken heeft met luiheid, en alles met ons innerlijke systeem van beloning, afleiding en angst.
Urban geeft geen pasklare oplossing – hij is zelf een notoire uitsteller – maar hij pleit wél voor bewustwording. Door te herkennen wanneer het aapje het overneemt, door stil te staan bij wat we écht willen, en door niet te wachten op paniek maar stap voor stap aan onze dromen te bouwen.
Een klein begin vandaag is beter dan een perfect plan morgen. En misschien is dat wel de sleutel: mildheid voor onszelf, gecombineerd met een vriendelijk doch dringend duwtje in de rug.
