Ouder worden kan gepaard gaan met nieuwe levensvragen en veranderingen waartoe we ons moeten verhouden. In het boek Nieuw Oud laat hoogleraar Tineke Abma zien dat deze periode niet alleen uitdagingen kent, maar juist rijk is aan kansen. Kansen om te reflecteren en opnieuw te ontdekken wie je bent, wie je wilt zijn en wie je wilt worden. Met haar waarderende blik op ouder worden, inspirerende voorbeelden en prachtig beeldmateriaal, geeft haar boek Nieuw Oud een inspirerende kijk op een nieuwe levensfase.
.png)
Afbeelding door Peter van Beek
“Voor mij persoonlijk betekent het dat je de vooroordelen en stereotiepe beelden over de ouderdom bevraagt. Bijvoorbeeld de aanname iemand van 80 jaar te oud is om nog vrijwilligerswerk te doen, of te oud om nog een mooie reis te maken. Het idee dat mensen op een gegeven moment ‘te oud’ zijn om te participeren, terwijl dit per individu sterk kan verschillen. Maar ook het stereotiepe beeld van mensen die oud zijn: aardig, maar incompetent. Afgelopen dinsdag was er in de media aandacht voor de Grootouders voor het Klimaat. Dat is een serieuze burgerbeweging van mensen op leeftijd die zich echt zorgen maken over de planeet en over toekomstige generaties, en die worden dan weggezet als ‘schattig dansende oudjes’, ‘aandoenlijk.’ Dat is niet respectvol, en gaat voorbij aan alle wijsheid die mensen over het leven hebben opgebouwd. Een waarderende blik heeft juist wel oog voor de levenskennis van mensen, en de levenslessen die ze kunnen doorgeven. Daar hebben we in onze samenleving grote behoefte. Moeilijke keuzes en beslissingen vragen namelijk om wijsheid.”
“Nou, eigenlijk in meerdere opzichten. Ik zie dat ouderen ertoe willen doen en erbij willen horen door betekenisvolle rollen te vervullen in de samenleving. Dat kan zijn door koffie te schenken in het verpleeghuis, maar ik zie daarnaast vele, nieuwe inspirerende voorbeelden. Ik moet dan meteen denken aan bijvoorbeeld Magda Römgens, die ook in mijn boek staat, ze is 88 jaar en lesbienne. Met een klein theatergezelschap reist ze langs verpleeghuizen en scholen om te vertellen over seksuele diversiteit. Ze is een verteller geworden die kennis doorgeeft over wat het betekent om een andere seksuele oriëntatie te hebben. Dat is voor haar betekenisvol. Of denk aan Jos van den Broek (74 jaar), het nieuwe gezicht van Leyden Academy on Vitality and Ageing, die lesgeeft op een Islamitische basisschool. De kinderen begroeten hem als ‘meester Jos.’ Hij ervaart dat als zingevend, want zo kan hij kinderen onderwijzen over allerhande onderwerpen.
Magda en Jos nemen betekenisvolle rollen in, waarvan ik denk: ‘Ja, daar hebben wij als samenleving echt behoefte aan!’ Denk ook aan ‘olderpeneurs,’ mensen die nog een onderneming opzetten op latere leeftijd. Dat zijn hele betekenisvolle rollen die zij innemen, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor de samenleving.
En het feit dat we eigenlijk een enorme groep vrijwilligers nodig hebben om alles draaiende te houden. Wist je bijvoorbeeld dat ouderen oververtegenwoordigd zijn in het milieu- en natuur vrijwilligerswerk. Het is echt heel belangrijk dat zij dit werk doen. Maar denk ook aan bijvoorbeeld erfgoed: hoeveel mensen, vrijwilligers op leeftijd, werken ter bescherming van ons erfgoed.”
“De periode van ‘het volwassen worden’ heeft te maken met verantwoordelijkheden dragen, je carrière invullen en zorgen voor kinderen. Het is een levensfase waarin economische productiviteit een belangrijke rol speelt, en je hebt eigenlijk weinig tijd of ruimte om bezig te zijn met jezelf of te reflecteren op wie je bent als mens. Het is gewoon te druk en te vol in die periode. Op het moment dat je richting je pensioen gaat en de kinderen uit huis zijn, ontstaat er echter ruimte. En daarmee ook tijd om te reflecteren op wie je bent, wie je bent geworden en wie je wilt zijn.
Er opent zich een nieuw venster, al kan dat ook spannend zijn. Zeker als je nog geen beeld hebt van wat je wilt gaan doen of wie je wilt worden; het kan zelfs gepaard gaan met angst voor de toekomst. Er kunnen ook allerlei dingen uit het verleden omhoog komen die je - al dan niet bewust - had weggedrukt, omdat je zo druk was. Dus het is niet per se een makkelijke periode; ik noem het een ‘tussenland.’ Dat verwijst naar een grensgebied waar je niet meer jong bent, maar tegelijkertijd ook nog niet oud bent. Het is onbepaald en niet vastomlijnd wie je wilt en zult zijn. Veel mensen in deze fase geven aan dat het eigenlijk een mooie periode is: een tijd om te exploreren en te verkennen wat jou gelukkig maakt. Het is dus een fase waarin zich verschillende kansen kunnen voordoen, en je je nog niet hoeft vast te leggen. Het is goed toeven in het ‘tussenland.’”
“Wat ik bij oudere mensen zie, is dat ze behoefte hebben om terug te kijken. Dat zie je bijvoorbeeld bij Jeroen Krabbé. Toen hij tachtig werd, maakte hij acht schilderijen, van ieder decennium één. Dat betekent dat hij actief bezig is met ‘herinneringswerk.’ En daarmee ook met reflectie: waarom ben ik eigenlijk entertainer geworden? Waarom sta ik op toneel? Uiteindelijk gaat hij helemaal terug naar zijn familiegeschiedenis. Hij komt uit een Joodse familie; een groot deel is in concentratiekampen terechtgekomen, en een aantal van die familieleden heeft het overleefd omdat ze toneel speelden voor de Nazi’s.
Hij constateerde - door te schilderen en creatief bezig te zijn met dat verleden- dat het toneel de plek was waar hij veilig was. Dat inzicht heeft hem doen beseffen: ‘Hey, daarom ben ik films gaan maken en toneel gaan spelen. Dat is diep verankerd in mijn familiegeschiedenis.’ Als je dat zelfinzicht krijgt, kun je je ook beter verzoenen met het verleden en ook in dankbaarheid erop terug kijken. Om vervolgens je daarvan te bevrijden en te zeggen: ‘Nu dient zich een nieuwe periode aan, en kan ik nieuwe rollen en nieuwe kanten van mezelf omarmen.’
Ik zie mensen als een diamant: een diamant heeft allemaal vlakken. In een bepaalde periode in je leven zijn alleen sommige vlakken beschenen, maar er zijn ook andere kanten van jezelf. Als je die andere vlakken kunt ontdekken en er betekenisvolle rollen aan kunt koppelen, maakt dat mensen heel gelukkig. Dat weten we uit wetenschappelijk onderzoek. Nieuwe betekenisvolle rollen die je aanneemt, dragen sterk bij aan je welzijn.”
“Daar heb je anderen voor nodig en gesprekken. Reflectie kun je natuurlijk in je eentje doen, zoals Jeroen die schilderijen gaat maken. Het creatief bezig zijn is helpend om op een frisse manier naar jezelf te kijken, en nieuwe perspectieven te ontwikkelen. Dat zou je ook kunnen doen door een collage maken van iedere tien jaar van je leven, om daar vervolgens met anderen over in gesprek te gaan. Door met anderen te praten, om in dialoog uit te vinden: ‘Wie zou ik nog meer kunnen zijn? Wat vond ik als kind al heel fijn om te doen, iets dat misschien gegeven moment gewoon helemaal uit mijn leven verdwenen is?’ Dat kun je allemaal gaan analyseren, en zo kun je uitkomen bij oude of nieuwe passies.”
“Ik heb heel veel beeldmateriaal opgenomen in mijn boek, omdat de beeldvorming over ouderen zo eenzijdig is. We moeten de beeldvorming over het ouder-worden verrijken met beelden die voorbij de sjablonen van verval en eeuwig jong gaan. Dat kan een hele flamboyante vrouw zijn in een hele hippe modestijl, zoals Iris Apfel. Maar dat kan ook Theo Warmenhoven zijn, die als bokser iedere ochtend heel vroeg opstaat om lekker naar de boksschool te gaan. Dus beelden die ons idee over het ouder-worden nuanceren en completer maken.
Er staat veel foto’s in waar jong en oud elkaar ontmoeten. Intergenerationeel contact helpt om stereotiepen en vooroordelen te doorbreken, en is voor jong en oud verrijkend. Volgens de contacttheorie geldt dat wanneer we in contact komen met ouderen, en dat contact ook betekenisvol is, de leeftijd op een gegeven moment nauwelijks nog een rol speelt. Neem bijvoorbeeld een jongere en oudere die allebei een passie hebben voor dans. Die gezamenlijke fascinatie voor dans is belangrijker dan de leeftijd. Leeftijd doet er niet meer toe, je ontmoet elkaar van mens tot mens.
Verder ben ik sowieso gek op kunst en fotografie. Door de jaren heen ben ik beelden tegengekomen en gaan zoeken die mij aanspreken, een aantal daarvan heb ik gebruikt in mijn boek. Daarnaast zijn we vorig jaar een samenwerking aangegaan met Peter van Beek, een professionele fotograaf, die samen met ons een beeldbank heeft samengesteld met foto's om dat rijke palet ook echt in beeld te vertalen. Wij geloven dat één foto meer zegt dan duizend woorden.”
Wie nieuwsgierig is geworden naar Nieuw Oud kan het boek uiteraard bestellen. En voor wie het werk graag in het echt wil zien: er komt inderdaad een expositie. Op 12 februari opent in het Museum van de Geest in Haarlem een tentoonstelling waarin een selectie van het fotomateriaal uit het boek van hoogleraar Tineke Abma wordt getoond, aangevuld met bijpassende citaten ter inspiratie. Een kans om het project niet alleen te lezen, maar ook te ervaren.
Lees ook:
