Een huis voor het eerst binnengaan is net als het betreden van een nieuwe wereld. Elk huis heeft zijn eigen ritme, zijn eigen objecten, zijn eigen geuren. Maar wie janna’s huis betreedt, komt niet zomaar een wereld binnen. Het is een universum. Elk voorwerp, elk kledingstuk, elke tekening en elk schilderij lijkt een eigen leven te leiden. Niets ligt hier toevallig. Alles heeft zijn plek gevonden. Kunst hangt hier niet, het ademt. Het staat in dialoog met de muren, met het licht, met herinneringen. In elke hoek valt iets te ontdekken. Het is alsof het huis zijn adem inhoudt en jij als bezoeker langzaam je ogen opent. Hier ontstaat een ecosysteem tussen mens, huis, kunst en melancholie.
.jpg)
janna van de zon werd geboren en getogen in Amsterdam. Als ik haar vraag: “Wie bén jij eigenlijk, janna van de Zon?” lacht ze zachtjes. Ze kijkt me aan met haar helderblauwe ogen en haar kenmerkende zwarte eyeliner, die ik later ook op oude foto’s terugzie.
“Een dromerig kind was ik,” zegt ze. Terwijl andere kinderen buiten speelden, zat zij liever binnen met een boek. Haar moeder spoorde haar vaak aan om naar buiten te gaan, maar janna voelde zich veilig tussen de pagina’s van een encyclopedie of een atlas. Lezend reisde ze overal heen. Als een vlinder die van bloem naar bloem gaat, kort proevend, zonder iets kapot te maken.
Janna’s liefde voor kunst ontstond niet plotseling. Die groeide langzaam mee met haar blik, haar gevoeligheid voor schoonheid, haar manier van kijken. In de jaren tachtig begon janna als galeriehouder in Amsterdam. Ze vertelt over Galerie Mokum, opgericht in 1962 door Dieuwke Bakker, een vrouw met visie én woede.
“Ze was boos,” zegt janna. “Boos dat in het Stedelijk Museum alleen nog abstracte kunst wilde tentoonstellen. Ze wilde de kunstenaars van het Nieuwe Realisme een podium geven; Nieuw Realisme van na de Tweede Wereld Oorlog.”
Achter me hangt een schilderij van een blonde vrouw in een blauwe jurk, die me recht aankijkt. “Dat is Dieuwke,” zegt ze. “Zij heeft het pad gebaand voor nieuwe kunstenaars.” En ze kijkt naar de schilderijen alsof ze naar oude vrienden kijkt. In de muren hangen werken van onder anderen Ans Markus, Matthijs Röling, Henk Helmantel en Wout Muller, bekende namen die ook in het Joods Museum, het Museum in Den Helder en het Drents Museum hangen.
“Het moeilijkste aan een galeriehouder,” zegt ze, “is kunnen zien. En dat is geen vaardigheid die je leert, het is een gave. Je weet niet of je het hebt totdat iemand tegen je zegt: ‘Hoe weet je dat nou?’ En dan besef je dat je het eigenlijk niet wist, je zag het gewoon en voelde het.”
Toen ze haar galerie doorgaf aan een opvolger, een natuurlijke stap, had ze een lijst gemaakt met de voor- en nadelen. Maar uiteindelijk bleek het geen verlies van werk, alleen van status. En dat voelde bevrijdend. Rond die tijd werd haar dochter moeder, en janna kreeg er een nieuwe rol bij: die van grootmoeder. “Actief oma zijn gaf me veel. Iets heel anders dan kunst, maar ook heel rijk.”
Ik vraag haar hoe het was om een kind op te voeden in een huis vol breekbare schoonheid. Ze lacht. “Ach, het ging eigenlijk altijd goed. Alleen één keer liet een vriendinnetje iets vallen. En Jantien zei meteen: ‘Wat jammer, dat was heel oud.’ Waarop dat vriendinnetje zei: ‘Dan is het toch maar goed!’’ Ze schatert van het lachen en ik zie de scène zo voor me: twee meisjes, een stukje gebroken verleden aan hun voeten, en een Janna die glimlacht.
.jpg)
Terwijl de klassieke muziek zachtjes door de kamer klinkt en janna haar handen om een kopje thee sluit, vraag ik haar: wat betekent ouder worden voor jou? Ze kijkt even naar buiten, naar het licht, en zegt dan: “Eigenlijk merk ik het niet zo erg. Leeftijd is maar een getal.”
Ze draagt haar jaren met vanzelfsprekendheid. Haar donkere kleding is zorgvuldig uitgekozen, haar uitgesproken sieraden vallen op, haar bewegingen zijn doordacht en haar manier van spreken gul en open. Alles in haar huis krijgt ruimte, en zo ook haar eigen veroudering.
Wat haar wél raakt, is het verlies van geestelijke helderheid. “Ik heb vrienden gehad die begonnen te dementeren. Mensen die hoogopgeleid waren, sporters, muzikanten, altijd actief. En opeens laat je hoofd het afweten. Dat vind ik moeilijk te bevatten.” Toch blijft haar blik helder en hoopvol.
“Mijn passie is schoonheid delen. Dat is mijn missie. En ik merk dat ook aan de mensen die hier komen: er ontstaan altijd mooie gesprekken. Iedereen gaat de deur uit vol inspiratie. En dat geeft mij energie, het is een wederkerige relatie.”
Maar janna is niet alleen een schatbewaarder van kunst, ze schrijft ook. Ze is regelmatig bezig met artikelen voor De Nieuwe Meerbode, de lokale krant van Aalsmeer. “Je leert luisteren,” zegt ze. “Dat is waarom ik ook zo van schrijven houd. Met schilderijen leer je kijken, maar met schrijven leer je luisteren, naar anderen, naar hun verhalen, naar wat mensen vaak niet uitspreken, maar toch met zich meedragen.”
In 1975 verhuisde ze naar Aalsmeer, voor haar dochter en haar liefde voor paarden. Maar het werk stopt nooit. “Ik ben eigenlijk nooit met pensioen gegaan,” zegt ze glimlachend. “Sinds de jaren tachtig denk ik al na over wat pensioen betekent. Ik werkte toen aan een opdracht van een vakbond over het nieuwe leven na het pensioen. Maar ik geloof niet dat stoppen moet. Mensen mogen altijd kiezen. Ik heb gewoon doorgewerkt, omdat ik dat graag doe.”
Ze vertelt me dat ze uit een ‘rood nest’ komt, een familie met een socialistische achtergrond. “Vroeger, als iemand met pensioen ging, was er altijd een afscheid. Er kwam een fotograaf, iedereen kreeg bloemen en taartjes. Er was aandacht voor dat moment. Ik kende ook mensen die met pensioen waren gegaan na een leven in de drukkerij en daarna prachtige hobby’s hadden ontwikkeld. Ik heb daar heel veel van geleerd en genoten. Daarom zeg ik altijd: ‘Je ziet van buiten niet wat mensen nog te bieden hebben.’
Dan stelt ze voor om naar de zolder te gaan. Boven, onder een houten dak met een klein raam, liggen mappen vol prenten, foto’s en kunstwerken. En daar, daar tussen zie ik een foto die meteen spreekt: janna, op het balkon van Galerie Mokum aan de Oudezijds Voorburgwal. Beneden staan alle kunstenaars keurig op een rij, recht in de lens kijkend, de camera van, hoogstwaarschijnlijk, haar inmiddels overleden man Egbert van de Zon, die fotograaf was.
Janna, met haar korte kapsel, een echte stoere vrouw die een leger leidde van kunstenaars met een scherpe blik en een betrokken geest.
Ze wijst naar de foto die op een foamboard geplakt is. “Dat zijn wij. Voor de galerie.”
De stroming die ze toentertijd vertegenwoordigde, het Nieuwe Realisme, vormde een tegenwicht voor de populaire CoBrA-beweging vol kleur en expressief penseelwerk. De kunstenaars uit janna’s kring wilden verder bouwen op de Nederlandse klassieke schildertraditie, met aandacht voor detail, licht en ambacht.
“Wat hier in huis hangt,” zegt ze, “is de eerste collectie van na de oorlog. En als jonge generatie kunstenaars of studenten vandaag de dag willen leren over die tijd, dan kunnen ze gewoon hier komen. De kunst hangt nog steeds aan de muren.”
Ze leent haar collectie ook uit aan Museum MORE, het Joods Museum en andere instellingen. Haar huis is in twee delen gestructureerd: op de begane grond hangt haar eigen collectie van het Nieuwe Realisme; op de eerste verdieping bevindt zich de collectie van Dieuwke Bakker, die in 1984 overleed.
“We hebben als stichting besloten die collectie bij elkaar te houden,” zegt ze. Als janna het werk niet meer kan doen, zal de Mokum-collectie worden geschonken aan het Drents Museum.
De toegang tot het huiskamermuseum is gratis. Terwijl we samen door het huis lopen, komen we langs de badkamer, tegenwoordig een klein archief. Het bad is gevuld met mappen vol krijttekeningen uit de jaren twintig en dertig van Ferdinand Erfmann, recent ontdekt toen janna in een vergeten doos op zolder iets zag glinsteren in het zonlicht.
Haar leven en haar museum, beiden doorweven met verhalen die blijven wachten om ontdekt te worden.
Interesse gekregen? Het museum van janna is te bezoeken aan de Van Cleeffkade 12a, 1431 BA Aalsmeer.
Openingstijden: uitsluitend op afspraak (bij voorkeur telefonisch), 06-12922954
Meer inspirerende verhalen lezen? Klik dan hier.
