De tentoonstelling Helen Frankenthaler: Painting Without Rules in het Guggenheim Museum Bilbao is de grootste postume overzichtstentoonstelling van de Amerikaanse kunstenaar Helen Frankenthaler (1928–2011) in Europa. De expositie loopt van 11 april tot en met 28 september 2025 en biedt een diepgaand inzicht in haar baanbrekende bijdrage aan de abstracte kunst van de 20e eeuw.
.png)
“Er zijn geen regels. Zo wordt kunst geboren, zo ontstaan doorbraken.” Deze uitspraak van Frankenthaler vormt het uitgangspunt van de tentoonstelling, samengesteld door curator Douglas Dreishpoon. Hij werkte eerder al aan haar oeuvre-catalogus en kent haar werk als geen ander. In Painting Without Rules wordt niet alleen Frankenthalers visuele vocabulaire gevierd, maar ook haar rol als vernieuwer binnen de Amerikaanse abstracte kunst van de twintigste eeuw.
Frankenthaler brak door op jonge leeftijd met het schilderij Mountains and Sea (1952), waarin ze voor het eerst haar beroemde soak-stain-techniek toepaste. Door sterk verdunde olieverf op ongeprepareerd doek te laten vloeien, ontstonden vlekken en vormen die eerder deden denken aan aquarel dan aan olieverfschilderijen. Deze techniek zou later de basis vormen voor de Color Field Painting, een stroming die zich onderscheidde van de explosieve gebaren van Abstract Expressionisme door haar poëtische kleurvlakken en ogenschijnlijke eenvoud.
Frankenthaler werkte en leefde in een overwegend mannelijke kunstwereld, waar kunstenaars als Pollock, de Kooning en Rothko de norm bepaalden. Toch slaagde ze erin zich te manifesteren als een autonome kracht. Ze werd bewonderd door invloedrijke critici zoals Clement Greenberg (met wie ze ook een relatie had), en haar werk werd al vroeg opgenomen in toonaangevende museumcollecties.
Tegelijkertijd weigerde Frankenthaler zich te laten reduceren tot haar vrouw-zijn. Ze was huiverig voor feministische labelvorming en wees uitnodigingen van vrouwengaleries zoals A.I.R. af. Ze vond dat haar werk voor zich moest spreken. Toch is het onmogelijk haar positie los te zien van de strijd die vrouwelijke kunstenaars moesten voeren voor erkenning. Ze leefde in een tijd waarin zelfs Greenberg beweerde dat er “nooit een groot vrouwelijk kunstenaar zou bestaan”.
De tentoonstelling in Bilbao is niet chronologisch opgebouwd, maar thematisch gestructureerd rondom Frankenthalers persoonlijke en artistieke relaties. Zo hangen vroege werken naast schilderijen van Jackson Pollock, om hun visuele dialoog zichtbaar te maken. Ook haar connecties met beeldhouwers als Anthony Caro en David Smith worden belicht. In de jaren zeventig werkte ze zelfs korte tijd in staal, wat resulteerde in tien sculpturen – opvallende experimenten die nu zelden worden getoond.
De expositie laat zien hoe Frankenthaler elementen van anderen absorbeerde zonder ze te kopiëren. Ze was geen navolger, maar een vertaler, iemand die invloeden wist om te zetten in een geheel eigen taal. Haar werk is speels, zintuiglijk, intuïtief – en tegelijkertijd doordacht en formeel complex.
Helen Frankenthaler was niet alleen een kunstenaar van de esthetiek, maar ook van ideeën. Ze geloofde dat schoonheid en intellect hand in hand gingen. In haar latere werk zijn vaak vierkante vormen te zien die lijken te botsen met vloeiende kleurvelden – een visuele metafoor, volgens Dreishpoon, voor de spanning tussen structuur en vrijheid. Dat kan slaan op haar persoonlijke leven, waarin ze zich losmaakte van conventies (zoals haar scheiding van Robert Motherwell in 1971), maar ook op de bredere maatschappelijke veranderingen die ze doormaakte als vrouw, kunstenaar en burger.
Sommige werken uit de jaren zeventig hebben een uitgesproken lichamelijke, vrouwelijke symboliek – zonder expliciet te worden. Dreishpoon moedigt aan om hierin ook de invloed van de tweede feministische golf en maatschappelijke verschuivingen rondom vrouwenrechten te zien. Maar Frankenthaler zelf bleef altijd wars van politiek. Haar verzet was visueel, niet ideologisch.
Met deze tentoonstelling maakt het Guggenheim Bilbao duidelijk dat Helen Frankenthaler niet alleen een brug vormt tussen Abstract Expressionisme en Color Field Painting, maar ook een van de weinige vrouwelijke stemmen is die werkelijk haar plek in de (veelal mannelijke) kunstcanon heeft veroverd. Painting Without Rules is geen retrospectief dat haar naast haar mannelijke tijdgenoten plaatst, maar eerder een tentoonstelling die laat zien hoe zij hun nalatenschap mede vormgaf – en overstijgt.
De tentoonstelling loopt tot en met [datum – hier in te vullen afhankelijk van actualiteit] en is een must-see voor iedereen die geïnteresseerd is in abstracte kunst, vrouwen in de kunstgeschiedenis en het belang van durf in een wereld van regels.
