Toen ik dit schilderij voor het eerst zag dacht ik: wat is hier nu bijzonder aan dat dit in Amerika een iconisch schilderij is geworden? Is dit een echtpaar? Vader en dochter? Waarom is zo’n saai schilderij zo beroemd? Want vrijwel iedereen kent het daar. Dat vraagt dus enige verdieping.
.png)
Allereerst over de schilder Grant Wood. Hij werd geboren in Iowa in 1891 in de mid-west, de graanschuur van de VS. De mensen zijn van eenvoudige komaf en meestal hardwerkend. Hij studeerde in Minneapolis, werkte een tijd als zilversmid, ging tekenlessen volgen en studeerde twee jaar in Parijs aan de Académie Julian. In 1928 reisde hij naar Duitsland om daar kennis te maken met de nieuwe zakelijkheid. Daarna maakte hij nog twee reizen naar Europa. Terug in Amerika wilde hij dat Amerikaanse kunstenaars meer erkenning zouden krijgen zoals in Duitsland en Frankrijk het geval was. Hij dacht dit te bereiken door realistisch en regionalistisch te schilderen. Geïnspireerd door het naturalisme in Duitsland. Let wel: dit was dus in de tijd dat in Europa de abstracte kunst volop in opkomst was. Grant schilderde het gewone boerenleven in Iowa. Met American Gothic is hij direct beroemd geworden. Het schilderij werd al gekocht voordat de vernis er goed en wel op zat. Maar dat wil niet zeggen dat iedereen ermee wegliep. Het is een werk dat veel controverses opleverde.
De titel American Gothic refereert aan het gotische raam op de achtergrond van het witte huis. Wood was hierdoor gefascineerd en hij zocht modellen die er qua gezicht ook gotisch uitzagen. Die zouden representatief moeten staan voor de ‘strenge, rechtlijnige karakters’ van de inwoners in deze streek. "Dit soort mensen ken ik al mijn hele leven," zei Wood hierover, "ik stelde me Amerikaanse gothics voor met hun langgerekte gezichten, passend bij dit Amerikaanse gothic huis." Als model koos hij zijn tandarts en zijn zuster. Hun uitdrukking en emotioneel moeilijk te duiden blik zou representatief zijn voor de tijd van de grote economische depressie in 1930. Het wordt wel omschreven als grimmig, humorloos maar tegelijk werd al vanaf het begin verondersteld dat het een parodie zou zijn op het Amerikaanse leven. Er zijn erg veel discussies over de betekenis van dit werk. Want wat zien we precies? Een vader met zijn ongetrouwde dochter? Op de achtergrond staat het bijzondere huis met twee planten ervoor, een sanseveria (schoonmoeders tong of slangenplant). Maar de vrouw op de foto heeft dus geen schoonmoeder. De andere plant lijkt een begonia die staat voor vrede en eendracht of een waarschuwing voor ongeluk. De man staat voor de vrouw en is letterlijk verheven met zijn schouders boven de vrouw en de helft van het schilderij. De hooivork stevig vastgeklemd als een wapen. Ook dit is niet zonder betekenis. Vooral omdat hij geen boerenstel portretteert maar “de gewone mens”. Hij bleef ongetrouwd en woonde samen met zijn moeder en zus boven een uitvaartcentrum. Misschien verklaart dat ook zijn obsessie met de dood die in verschillende schilderijen van hem terugkomt. De man op de foto ziet er ook skeletachtig uit terwijl de tandarts die model stond helemaal niet zo’n lang gezicht had, zijn zus overigens ook niet. Dus door ze zo af te beelden wil hij wel iets uitdrukken. Technisch heeft hij het wel knap gedaan, corresponderend met de verticale planken van het huis.
Sommige critici menen dat het vooral de taaiheid van de bevolking laat zien. Anderen denken dat het een parodie is. Het heeft wel effect gehad want er is behalve de Mona Lisa geen schilderij ter wereld dat zo vaak geparodieerd is. Van Donald Trump tot Bert en Ernie. Als je op dit schilderij zoekt met parodie, vind je honderden variaties.
Toch blijft de vraag: Wat maakt dit schilderij nu zo ongekend populair? Allereerst omdat het zoveel verwarring opriep? Veel vragen. Grant Wood bleef zeggen dat het een weergave was van de kracht van de bevolking terwijl zijn zus dat anders interpreteerde, evenals de vele recensenten die het als satire zagen. Omdat het zo gemakkelijk reproduceerbaar was met andere hoofden is, denk ik, een reden waarom het populair is geworden. Toch noemen veel kunstkenners het wel een ambivalent meesterwerk, ook omdat er dreiging in zit en het woord Gothic niet alleen als bouwstijl te lezen is.
Iconisch? Ja. Mooi? Oordeel zelf.
Afbeelding: American Gothic van Grant Wood, 78 bij 65,3 cm. Art Institute of Chicago. 1930
