De wetenschap is meedogenloos. Alle lijnen op de grafieken die het ouder worden in kaart brengen, wijzen omlaag. Spierkracht neemt af, geheugen vertraagt, reactietijd rekt zich uit, en ook het zicht op de horizon van de toekomst verandert. De biologie kent geen uitzonderingen. Veroudering is een multi-dimensionale afdaling, een traag maar onafwendbaar proces. En toch: het wonder is niet dat we ouder worden, maar dat we dat weten – en ermee kunnen leven.
Onderzoekers spreken over decline curves: gestage dalingen in vrijwel elk aspect van ons functioneren. Vanaf ons dertigste levensjaar verliezen we spiermassa, vanaf het veertigste gaat de botdichtheid omlaag, en vanaf de vijftigste neemt de kans op geheugenklachten gestaag toe. Het is een wetenschap die zelden in optimistische bewoordingen wordt samengevat.
Toch staat deze werkelijkheid in schril contrast met het dagelijks leven van miljoenen ouderen die niet verlamd raken door deze wetenschap. Hoe kan dat?
Psychologen noemen het resilience, veerkracht. Filosofen hebben eeuwenlang geschreven over het vermogen van de mens om betekenis te vinden in lijden en verlies. En in huiskamers over de hele wereld wordt het tastbaar: we worden geconfronteerd met fysieke achteruitgang, maar laten er onze levensvreugde niet door ontwrichten.
We wandelen trager, maar wandelen nog steeds. We vergeten namen, maar vertellen verhalen die juist rijker worden door ervaring. We maken ons zorgen over de aftakeling, maar lachen om de absurditeit ervan.
Een deel van dit vermogen danken we aan iets wat we liever niet toegeven: een milde vorm van zelfbedrog. We geloven dat de toekomst ruimer is dan ze in werkelijkheid is. We denken dat dit kwaaltje wel weer overgaat. We vergelijken onszelf met leeftijdsgenoten die “er slechter aan toe zijn” en concluderen dat het met ons nog wel meevalt.
Dit is geen zwakte, maar een psychologisch schild. Zonder deze kleine verdraaiingen van de werkelijkheid zou het gewicht van de biologische realiteit ondraaglijk kunnen worden.
Het ware heroïsme van ouder worden schuilt niet in het ontkennen van de dalende lijnen, maar in het vermogen ermee te leven zonder onze geest te laten verlammen. Het is een vorm van alledaagse moed die vaak onzichtbaar blijft: de fortitude om elke ochtend op te staan, een plan te maken, iets te genieten – wetend dat de statistieken anders vertellen.
Het is deze combinatie van veerkracht en subtiel zelfbedrog die ons in staat stelt de dagen niet te vullen met angst, maar met betekenis. En dat verdient, in plaats van berusting, een vorm van lof.
Als samenleving zouden we onszelf vaker mogen feliciteren. Niet alleen om de medische vooruitgang die het ouder worden draaglijker maakt, maar vooral om ons vermogen het psychologische gewicht van het onvermijdelijke te dragen.
We zijn geen slachtoffers van de biologie, maar deelnemers aan een groots experiment in menselijke geestkracht. Het feit dat wij, geconfronteerd met de kennis van ons verval, toch de krant openslaan, de hond uitlaten, kleinkinderen omhelzen of een nieuw recept proberen, is niets minder dan een wonder.
De lijnen mogen dan allemaal naar beneden wijzen, de menselijke geest blijft opvallend vaak rechtop staan.
