"What does not kill us, makes us stronger" - maar hoe ver reikt die stelling in de loop van een leven?

De paradox van veerkracht

Het idee dat “wat ons niet doodt, ons sterker maakt” is al eeuwen oud, maar empirisch bewijs is schaars en vaak tegengesteld. Traditionele bevindingen koppelen trauma’s, verlies of langdurige stress meestal aan slechtere psychische uitkomsten.

Tegelijkertijd namen Mark D. Seery, E. Alison Holman en Roxane Cohen Silver de uitdaging op zich om die conventionele wijsheid te testen, niet op basis van een enkel trauma, maar via iemands cumulatieve levenservaringen. In hun longitudinale studie ontdekten ze iets intrigerends: mensen met matige blootstelling aan levensleed bleken op langere termijn beter uit op psychologisch vlak dan mensen zonder tegenslag of met heel veel tegenslag.

Concreet vonden ze U-vormige curven tussen de mate van cumulatieve tegenslag enerzijds en mentale gezondheid, levensvoldoening, posttraumatische stress en functioneel herstel anderzijds. Degenen met “een beetje leed” vertoonden de laagste angst, de minste functionele stoornissen en de hoogste levensvoldoening — en reageerden het minst negatief op nieuwe tegenslagen.

Seery en collega’s interpreteren dit als bewijs voor een inoculatie-effect: kleine porties stress kunnen iemand leren omgaan met latere stress. Maar ze zijn voorzichtig: dit is geen garantie, en het geldt niet in het extreme.

Wat betekent dit voor ons in ons dagelijks leven? Dat het niet per se problematisch is om geconfronteerd te worden met uitdagingen, mits het patroon gematigd blijft. Wie helemaal geen stress ervaart, heeft mogelijk nooit de kans geleerd copingmechanismen op te bouwen; maar wie voortdurend wordt overspoeld, loopt het risico onder te gaan.

Van levenslang leren naar latere jaren: de uitdaging van verpleeghuisverwachtingen

Terwijl het onderzoek van Seery & co verder bouwt aan de psychologie van adaptatie over de loop van het leven, richt een recent studie van Emmie A. M. Verspeek en collega’s zich op een concrete, latere levensdrempel: de transitie naar een verpleeghuis.

In Expecting Relocation to a Nursing Home volgden ze Amerikaanse ouderen (65+) over meerdere jaren, in de periode van vóór tot ná verhuizing naar een verpleeghuis. Ze stelden twee hoofdvragen:

1. In welke mate hangen voorgaande gezondheid (functionele beperkingen, zelfgerapporteerde gezondheid) en levensvoldoening samen met iemands verwachting (kansinschatting) om binnen vijf jaar te verhuizen naar een verpleeghuis?
2. En: helpt die verwachting — het mentale voorbereiden op de verhuizing — bij de latere aanpassing in gezondheid en welzijn?

Hun bevindingen zijn verrassend genuanceerd:

• Zoals verwacht: slechtere gezondheid (meer functionele beperkingen, lagere zelfgerapporteerde gezondheid) vóór de verhuizing correleerde met een hogere geschatte kans om naar een verpleeghuis te gaan.
• Maar: individuen verschilden nauwelijks in hoe hun verwachtingen veranderden over de jaren voorafgaand aan verhuizing. Met andere woorden: de verwachting om te verhuizen werd niet duidelijk beïnvloed door de mate waarin hun gezondheid verder verslechterde.
• En nog verrassender: de mate waarin iemand vóór de verhuizing had verwacht te verhuizen, bleek niet gerelateerd aan betere uitkomsten na verhuizing  in termen van gezondheid of levensvoldoening. Kortom: verwachtingen alleen lijken geen buffer tegen de realiteit van de transitie.

Deze bevindingen nodigen uit tot een bescheiden conclusie: mentale voorbereiding kan deel uitmaken van adaptatie, maar is op zichzelf onvoldoende om te garanderen dat je na een ingrijpende levensverandering de beste uitkomst behaalt. Strategisch handelen, praktische voorbereiding en hulpbronnen zullen cruciaal zijn.

Brug tussen de twee – en wat het ons leert

Wat verbindt deze twee studies: eenn over levenslang opgebouwde veerkracht en één over veroudering, verwachtingen en transitie — is de zoektocht naar mechanismen van adaptatie en herstel. En elk van hen laat ons zien dat:

• Moderatie telt: in de eerste studie blijkt tegenslag heilzaam tot op zekere hoogte.
• Cognitieve verwachtingen zijn geen wondermiddel: in de tweede studie zijn verwachtingen niet het magische cement dat overgangsleed kan opheffen.
• Levenservaring, maar ook middelen en context, maken het verschil: niemand is een eiland, zeker niet op latere leeftijd.

Voor Proudies’ lezers kan dit betekenen: veerkracht is niet iets dat je opwekt op één moment — het ontstaat in de loop van het leven, door ervaring, reflectie en keuzes. Maar als je ouder wordt en belangrijke transities nadert, mag je verwachten dat hopen, plannen en verwachtingen slechts fundamenten zijn: de uitvoering, de sociale steun, de praktische voorbereidingen zijn minstens even essentieel.

Afsluiting: onze podcast met Emmie Verspeek

Binnenkort lanceren we onze laatste podcastaflevering van dit seizoen, waarin we in gesprek gaan met Emmie Verspeek over de psychologische en praktische facetten van de overgang naar een verpleeghuis — wat kunnen mensen verwachten, welke strategieën werken, welke mythes zijn er, en hoe kun je veerkrachtig blijven tijdens zo’n existentiële stap? De podcast komt komende week online.

‍
Bronvermelding:

Seery, M. D., Holman, E. A., & Silver, R. C. (2010).
Whatever does not kill us: Cumulative lifetime adversity, vulnerability, and resilience.
Journal of Personality and Social Psychology, 99(6), 1025–1041.
https://doi.org/10.1037/a0021344

Verspeek, E. A. M., Brehmer, Y., Jongerling, J., Hering, A., & van Scheppingen, M. A. (2024).
Expecting relocation to a nursing home: Longitudinal links with functional limitations, self-rated health, and life satisfaction.
Gerontology, 70(11), 1202–1212.
https://doi.org/10.1159/000534829

‍