Rouw

We schelen twee jaar, mijn vriendin en ik. We groeiden op in dezelfde tijd en in ditzelfde land. Na de lagere school volgden we hetzelfde vervolgonderwijs en kozen daarna een studie die bij ons paste. Beiden vonden we een geliefde waar we ons leven mee wilden delen. 

En daarmee stopt elke gelijkenis. Want, terwijl het mijn werk werd om mensen die rouwen te ondersteunen, werd haar leven getekend door verlies. 

Hoeveel ze heeft meegemaakt en hoe verdrietig dat allemaal was, ontdekt ze nu pas. Nu haar tweede partner is overleden. Opeens komt alles boven en rouwt ze om wat was en om wat juist niet is geweest.

Het was me al vaak opgevallen: het verlies van iemand die belangrijk voor je is, roept herinneringen op aan eerdere verliezen. Verlieservaringen die tot dan toe goed toegedekt zaten en waarvan je dacht dat je er mee had leren leven. Zo vertelde een oudere meneer mij dat hij sinds het overlijden van zijn vrouw steeds over zijn moeder droomde. Zijn moeder stierf toen hij zes jaar oud was. Hij had, zo zei hij zelf, een betrekkelijk goede jeugd gehad, want de vrouw met wie zijn vader daarna trouwde was een lieve moeder voor hem geweest. Maar toch, 81 jaar later, voelde hij opeens dat schrijnende gemis van het kind dat hij toen was. Om te kunnen rouwen om het verlies van zijn vrouw was het eerst nodig het verdriet over zijn moeder te “verteren”. 

Verteren: persoonlijk vind ik dat een mooier woord dan verwerken. Je hoort erin hoe je langzaam opneemt wat je nodig hebt. Iets dat blijvend is. Een mens verandert door te rouwen. 

“Ik ben zo moe en mijn hele lijf doet pijn,” zegt mijn vriendin. “Denk je dat dat normaal is?” Het is bijna een jaar na de dood van haar man en ze maakt zich zorgen of ze ooit nog de oude wordt. Zowel haar klachten als haar vraag komen me bekend voor. Rouw maakt je extreem moe, het maakt je vatbaar voor elke infectie die langskomt en doet pijn, ook letterlijk. Je huid wordt dof en je haar valt uit. Je wordt radeloos van je eigen vergeetachtigheid en kan nog geen boek lezen of filmpje kijken. Alle concentratie is verdwenen. Het ene moment overspoelen de beelden en herinneringen je en op andere momenten lijkt alles weg. Je vraagt je af of je het goede hebt gedaan, de juiste keuzes hebt gemaakt. Waarom het leven is gegaan zoals het ging en of je geworden bent wie je wilde zijn. Je zin (in de dag, in het leven misschien wel) is weg. Soms voel je iets van opluchting, zeker als de tijd met jouw geliefde veel zorg kende. Soms denk je zomaar een hele dag niet aan hem of haar. In beide gevallen word je overspoeld door een akelig gevoel van schuld. En is dit normaal? 

Dat mijn vriendin wil weten of het normaal is wat zij ervaart, begrijp ik wel. Er bestaan nogal wat theorieën over rouw. Dat het een begin, einde en bepaalde stadia zou kennen, bijvoorbeeld. En dat rouwverwerking betekent dat je sommige gevoelens, zoals schuld, spijt of woede hebt leren overwinnen. Hoewel die theorieën kunnen helpen om jezelf en anderen beter te begrijpen, worden ze ook vaak normatief. Dat wil zeggen dat ze lijken aan te geven wat normaal is. Maar wat als je geen enkele vooruitgang bij jezelf ervaart of bij een ander ziet? En wat als je verlies niet te verteren is en je boos blijft over wat je aan kansen hebt gemist in het leven? Heb je dan een professionele rouwbegeleider nodig?

Wat ik zeker weet, is dat je een ander mens nodig hebt om te kunnen rouwen. Iemand die je het verhaal laat vertellen: het verhaal van toen je iets of iemand kwijt raakte. Wat er gebeurde, hoe het kwam. Tot in de details. Elke keer opnieuw. Tot er weer ruimte komt. Je hebt iemand nodig die jouw verlies mee wil dragen. Iemand die jouw verhaal in zijn of haar hart wil bewaren. Die geen haast heeft en voor jou het vertrouwen bewaart dat er op een dag weer leven zal zijn naast het verdriet. Een vriend of vriendin kan die rol prima vervullen.

Veertig jaar lang was het mijn werk om mensen in rouw te ondersteunen. Van hen leerde ik dat een mens de rouw kan uitstellen. Omdat er geen tijd is of gelegenheid. Omdat alle energie nodig is om te overleven. Ik leerde dat er evenzovele manieren zijn om te rouwen als er mensen zijn. Ik zag hoe rouw ons lichaam uitput en ik hoorde de grote vragen waar rouwenden mee worstelen. Soms merkte ik dat iemand vastliep. Als het verdriet zich vermomde als angst, verbittering of zinloosheid. Dat ontdekken vroeg wel een professioneel oog. Maar wat ik vooral heb gemerkt is hoeveel we kunnen (ver)dragen als we iemand vinden die luistert en helpt tillen.

‍

Caro Houtkoop is geestelijk verzorger.

‍

‍